علائم هشداردهنده در آزمایشگاه های شیمی

علائم هشداردهنده در آزمایشگاه های شیمی نمادهای شناخته شده ای هستند که برای اعلان دادن به افراد درباره­ مواد شیمیایی، مکان ها، اجسام و هر آنچه که در فضای آزمایشگاهی در جریان است، طراحی شده اند. این علائم به وسیله­ سازمان استاندارد جهانی تعریف و ارائه می گردد و جزو قوانین و مقررات ضروری در آزمایشگاه می باشد.

تا زمان ها قبل، این نشانه ها به صورت پراکنده و در هر کشور دارای شکل خاصی بود اما امروزه به صورت واحد تبدیل شده و برای کسی که مثلا در کشور روسیه زندگی می کند یا در انگلستان قرار دارد، یک مفهوم را می رساند.

علائم هشداردهنده در آزمایشگاه های شیمی

متأسفانه در بسیاری از آزمایشگاه های فعلی ایران، همچنان از علائم قدیمی استفاده می گردد و این در حالی است که بسیاری از آزمایشگاه ها خصوصا برای آموزش دانش آموزان در مدارس همین نشانه های منسوخ شده هم وجود ندارند به هر حال در این مقاله می خواهیم  به معرفی علائم هشداردهنده در آزمایشگاه های شیمی بپردازیم.

این علائم قبلا نشانه های رسمی در اروپا بودند که به تدریج جایشان را به نشانه هایی با سه رنگ قرمز، سبز و زرد داده اند. به جز موارد فوق، گاهی از علائم عددی نیز برای بیان ویژگی های مواد شیمیایی استفاده می شد؛ مثلا برای گازوئیل این نشانه را استفاده می کردند:

به معنای اینکه ماده مورد نظر، گازوئیل (۱۲۰۳) و به شدت آتشگیر (۳۳) است.

همانطور که می دانید، آلمان یکی از کشور های برتر دنیا در زمینه علم شیمی است. هر محصول شیمیایی و پلیمری در این کشور حتما باید استاندارد های لازم را کسب کند روی پوشش بسیاری از مواد شیمیایی اصل، حتما به زبان آلمانی توضیحاتی وجود دارد در گذشته، این کشور علائم هشدار خاص خود را داشت:

در کشور آمریکا هم از علائم هشدار دهنده که دارای استاندارد NFPA 704 بودند استفاده می شد؛ به این معنی که تمام اطلاعات لازم در مورد یک ماده­ شیمیایی، به شکل کامل در قالب یک لوزی ۴ رنگی طراحی می گشت.

در هر کدام از این لوزی ها می توانست یک عدد و یا یک علامت قرار بگیرد (البته هنوز هم در برخی آزمایشگاه ها، از این علامت به دلیل کارایی زیاد استفاده می شود).

رنگ قرمز نشانه­ میزان خطر آتشگیری، رنگ آبی نشانه­ میزان مضر بودن برای سلامتی انسان، رنگ زرد نشانه مقدار واکنش پذیری و در نهایت رنگ سفید به نشانه­ مقدار خطر ویژه (مقیاسی که با توجه به حجم گسترده­ آزمایشات در کشور آمریکا انجام می گردد) معرفی می شود.

معمولا یک تصویر می‌تواند از بسیاری کلمات و جملات راحت تر مفهوم را برساند. به‌همین دلیل مجموعه‌ای از علائم ایمنی در آزمایشگاه طراحی شده‌اند تا محیط‌های آزمایشگاهی را به یک محل امن تبدیل کرده و از بروز سوانح و حوادث، جلوگیری کنند. لازم است تا این علائم در تمامی قسمت‌های آزمایشگاه نصب شوند و تمامی پرسنل و کسانی که در محیط‌های آزمایشگاهی رفت و آمد دارند، با اطلاعاتی که این علائم دربردارند آشنا باشند.

در طراحی علائم هشداردهنده در آزمایشگاه های شیمی معمولاً از رنگ‌های مختلفی جهت بیان خطرات متفاوت استفاده می‌شود و این علائم به طور کلی معرف ۴ دسته اطلاعات هستند:

1. معرفی عوامل خطرآفرین (مثل مواد بیولوژیک، شیمیایی و رادیواکتیو)
2. وجود خطرات بالقوه در محیط (مثل لیزر و میدان‌ مغناطیسی)
3. احتیاطات بیان شده در دستورالعمل‌های کار در آزمایشگاه (مثل ممنوعیت خوردن و آشامیدن)
4. لزوم استفاده از وسایل حفاظت فردی (مثل روپوش آزمایشگاهی، تجهیزات حفاظت از چشم و دستکش‌ها)

در ازمایشگاه ها ایمنی یکی از مهم‌ترین مسائلی است که باید در محیط‌های آزمایشگاهی رعایت شود. به همین منظور دسته‌ای از علائم ایمنی در آزمایشگاه حاوی اطلاعاتی در مورد شرایط ایمن هستند. این علائم اغلب در مربع‌هایی با زمینه‌ی سبز رنگ نشان‌داده می‌شوند:

• علامت جایگاه چشم شوی ایمنی، بیانگر مکانی‌  است که چشم شوی در آن قرار دارد. به‌منظور حفظ سلامت افراد و ایمنی شغلی در آزمایشگاه‌ها، چشم شوی ایمنی باید در مکانی قرار گیرد که در دسترس تمامی پرسنل باشد.
• دوش‌های اضطراری باید در تمامی مکان‌هایی که احتمال بروز حوادث و آسیب‌های چشم و بدن وجود دارد، نصب شوند. این دوش‌ها باید در فاصله‌ای نصب شوند که در صورت بروز حادثه، شخص طی ده ثانیه بتواند از آن‌ها استفاده کند. علامت ایمنی دوش اضطراری یکی از علائم ایمنی بسیار مهمی است که باید به صورت برجسته و واضح در کنار این تجهیزات نصب شود.
• علامت کمک‌های اولیه، نشان‌دهنده‌ی موقعیت جعبه‌ی کمک‌های اولیه در آزمایشگاه است. این جعبه باید در دسترس تمامی قسمت‌های مختلف آزمایشگاه باشد و شامل تمامی تجهیزات و لوازمی می‌شود که مورد تایید استاندارهای جهانی کمک‌های اولیه در آزمایشگاه هستند. علاوه‌بر این، لوازم موجود در جعبه‌ی کمک‌های اولیه باید حداقل یک‌بار در ماه بررسی شود تا در صورت مصرف و کمبود هر وسیله‌ای و یا در صورت اتمام تاریخ انقضای یک سری مواد جایگزین شود.