اثر اسید نیتریک بر فلزات : نیتریک اسید HNO3 (اسید نیتریک) یک اسید بسیار قوی و همچنین اکسید کننده قوی است.

اما چرا نیتریک اسید اکسید کننده ی قوی است؟

اگر در ترکیبی یکی از عناصر موجود در ترکیب به بالاترین درجه ی اکسایش خود رسیده باشد این ترکیب اکسید کننده است. (بالاترین درجه ی اکسایش برای یک عنصر برابر شماره ی گروه آن می باشد و همان طور که می دانیم درجه ی اکسایش نیتروژن در نیتریک اسید ۵+ است و به همین دلیل نیتریک اسید یک اکسید کننده قوی است.

نیتریک اسید بر همه ی فلزات به جز طلا و پلاتین اثر می کند (تیزآب* بر طلا و پلاتین هم اثر می کند) و بسته به غلظت اسید و طبیعت فلز( این که آن فلز در سری الکتروشیمیایی بالای هیدروژن باشد یا پایین آن) گاز های H2 (اگر فلز بالای هیدروژن باشد) و یا NO، NO2 و یا آمونیم نیترات NH4NO3 می دهد.

۱- اسید رقیق با فلزات بالای هیدروژن در سری الکتروشیمیایی، نمک و هیدروژن می دهد

• Mg + 2HNO3 → Mg(NO3)2 + H2 (منیزیم نیترات)
• Mn + 2HNO3 → Mn(NO3)2 + H2 (منگنز نیترات)
• Zn + 2HNO3 → Zn(NO3)2 + H2 (روی نیترات)

دقت کنید در واکنش های بالا هیدروژن اکسید کننده است.

۲- اسید رقیق با فلزات پایین هیدروژن در سری الکتروشیمیایی گاز NO می دهد

۳Ag + 4HNO3 → ۳AgNO3 + NO + 2H2O (نقره نیترات)
۳Cu + 8HNO3 → ۳Cu(NO3)2 + 2NO + 4H2O (مس نیترات)
Fe + 4HNO3 → Fe(NO3)3 + NO + 2H2O (آهن نیترات)

۳- نیتریک اسید غلیظ با فلزات گاز NO2 می دهد.

Cu + 4HNO3 → Cu(NO3)2 + 2NO2 + 2H2O

اثر اسید نیتریک بر فلزات : اما برخی از فلزات مانند آهن، آلومینیم و کروم بی اثر است.( اثر رویینگی یا پاسیو شدن** )

۴- اسید بسیار رقیق بر فلزات زیر هیدروژن کم و بیش اثر کرده و نیترات آمونیم می دهد.

۴Sn + 10HNO3 → ۴Sn(NO3)2 + NH4NO3 + 3H2O
۴Fe + 10HNO3 → ۴Fe(NO3)2 + NH4NO3 + 3H2O

تیزآب سلطانی مخلوطی به نسبت سه مولکول HCl و یک مولکول HNO3 که به عالت ایجاد کلر نوزاد(اتمی) بر طلا و پلاتین اثر می کند.

۳HCl + HNO3 → ۲H2O + NO + 3Cl
۳Cl + Au → AuCl3
که با جمع دو واکنش بالا داریم
۳HCl + HNO3 + Au → AuCl3 + 2H2O + NO

اثر رویینگی یا پاسیو شدن:

شامل ایجاد یک لایه ی بیرونی همانند سپر که مانند یک پوشش میکروسکوپی عمل می کند و بوسیله ی واکنش های شیمیایی، و یا در اثر اکسایش بوسیله ی هوا به وجود می آید و از خورده شدن بیشتر فلز توسط اسید یا هوا جلو گیری می کند.